Een wiel voor de Velpe!

Op deze plaats op de Velpe staat al sinds jaar en dag een korenwatermolen.  Deze heeft achtereenvolgens geluisterd naar de namen Wijbersche Molen, Nederste Molen en Molen van Arnauts.

De eerste molen werd opgericht vóór 1500. Vanaf het begin van de 19^de eeuw was de molen in bezit van molenaar Hieronimus Geens (1778-1851), en nadien van zijn kinderen ^ⓘ. In 1853 werd de molen eigendom van de molenaarsfamilie Arnauts. In 1940 werd het gebouw door Belgische soldaten vernield in een poging de opmars van het Duitse leger te vertragen; in 1941 werd het gebouw terug opgebouwd en werd het waterrad vervangen door een turbine.

Door een tegenvallende efficiëntie van de turbine werd deze al vrijvlot vervangen door twee elektromotoren en raakte het waterrad in verval. De laatste molenaar, Paul Arnauts (1928-2012), bleef nog tot 1986 actief waarna het malen van het koren op deze plaats definitief stopte. Nog later werd in 1992 de loop van de Velpe aangepast weg van het gebouw en kwam er een nieuw kunstwerk met daarin een stuw, een vistrap en plaats voor een toekomstig waterrad. Het zou nog tot eind 2024 duren eer deze werd geplaatst en al die tijd stortte het water zich volledig nutteloos doorheen de watergang de diepte in…

Aan de hand van oude ansichtkaarten en ander fotomateriaal weten we hoe het gebouw er de afgelopen eeuw bij heeft gestaan.

Uit de oude bouwtekeningen van de heropbouw in 1941 blijkt dat het molenhuis plaats bood aan drie molenstenen. Vandaag de dag zijn er nog maar weinig sporen terug te vinden van de oorspronkelijke activiteiten die hier ooit plaatsvonden. Het is niet ons plan de korenmolen terug te brengen, maar we wilden ons er wel sterk voor maken om het waterrad weer te laten draaien. Dit is uiteindelijk in 2024 gerealiseerd geweest.

Eeuwenlang heeft de Velpe op deze plek molenstenen aangedreven om koren te malen. De kracht van de rivier kunnen we nog steeds goed gebruiken. Die biedt namelijk de mogelijkheid om non-stop groene energie op te wekken.

Hoe mooi zou het zijn als we het wiel terug konden brengen op de Velpe? Uiteindelijk is ons dat gelukt en daarmee hebben we een aantal zaken tegelijk gerealiseerd:

• de locatie die nu te boek staat als een historisch puntrelict krijgt een hedendaagse invulling,
• de functie van de stuw wordt weer in ere hersteld,
• er wordt weer energie opgewekt op de Velpe,
• we dragen bij aan de lokale productie van  groene energie,
• we helpen zo het Europese burgermeestersconvenant voor lokale duurzame energie mee invulling te geven,
• we ondersteunen onze gemeente Kortenaken met zijn Klimaatactieplan,
• en ten slotte willen we een educatief punt inrichten met een informatiepaneel over de lokale cultuurhistorie en waterkracht vroeger en nu.

Eigenlijk niet zo veel…

We zaten in de gunstige situatie dat ‘het kunstwerk’ – dit is de stuw, met vistrap en watergang – relatief nieuw is en in goede conditie. Er waren dus geen infrastructuurwerken nodig. De watergang was ontworpen voor een onderslagrad met een buitendiameter van 5.70 meter.  Er was al een ontwerpstudie gemaakt, maar uiteindelijk hebben we de plannen nog wel aangepast.

Naast de installatie van een stalen waterrad is er nog een generator met omvormer nodig om energie te genereren en deze op het elektriciteitsnet te injecteren. Verder zijn er nog wat kleinere zaken nodig. Dit betreft een schuif om de waterstroom te reguleren en een drijfvuilbarrière en visrooster om vuil en vissen tegen te houden.

De Vlaamse Milieu Maatschappij, die verantwoordelijk is voor de Velpe, staat positief tegenover het project. Ook de gemeente Kortenaken vindt het een fantastisch plan. 

Via de website van ‘Kadonation’ hebben we ons crowdfundingsproject ‘Een wiel voor de Velpe’ gelanceerd gehad. Dankzij een aantal gulle gevers hebben we hier ruim €4000 opgehaald. Een dikke ‘Merci!’ aan deze gulle gevers van het eerste uur! Dit is een mooie aanzet geweest, maar was helaas nog niet voldoende om dit project te verwezenlijken. De crowdfunding hebben we toen stopgezet in afwachting van andere opportuniteiten.

Alle donateurs die via de Crowdfunding hebben bijgedragen gaan we niet vergeten, en zullen bij realisatie van het project met naam worden vermeld op een speciale plaquette die bij het wiel zal worden aangebracht. Uiteraard houden wij iedereen op de hoogte van onze vooruitgang via deze website. Alle donateurs zullen ter zijnentijd worden uitgenodigd voor een feestelijke ingebruikname van het waterrad.

In 2021 zijn we in contact gekomen met de vrijwilligers van de abdij van Herkenrode die de oude op waterkracht aangedreven maalderij van de abdij volledig gerenoveerd hebben. Via hen zijn we in contact gekomen met Top-Abri vzw. Dit is een sociale werkplaats in Zonhoven die zich volledig heeft toegelegd op metaalbewerking. Via hen werden we dan weer in contact gebracht met AQWatt, een bedrijf uit Hasselt dat zich heeft toegelegd op waterbeheersing. Beide partijen hebben een passie voor watermolens en het was direct duidelijk dat we samen dit project tot een goed einde konden brengen. Hierbij staat AQWatt in voor het ontwerp en de elektrotechnische installatie, Top-Abri voor de productie in Cor-Ten staal en wijzelf met de hulp van enthousiaste vrijwilligers voor de opbouw.

Na een hoop omzwervingen om de juiste verantwoordelijke instanties te vinden hebben we in december 2023 uiteindelijk een vergunningsaanvraag ingediend bij de Vlaamse overheid, Departement Omgeving. April 2024 ontvingen wij een gunstige beslissing op onze vergunningsaanvraag. Het werk kon eindelijk beginnen! Sinds die tijd is het waterrad ontworpen, geproduceerd en geplaatst geweest. De randinstallaties om het rad effectief te laten draaien hopen we in de laatste maanden van 2024 te realiseren. De feestelijke ingebruikname staat gepland voor voorjaar 2025.

Hier vind je een kort beeldverslag van de installatie en een uitgebreider video verslag.